Сурияда Асад бошқаруви тугади. Бу Яқин Шарқдаги кучлар мувозанатини қандай ўзгартиради?
Бир ҳафта олдин ҳам, исёнчилар Сурия шимоли-ғарбидаги Идлиб вилоятидан режимга қарши юришини бошлаганида Башар Асаднинг қулашини тасаввур қилиб бўлмасди. BBC шарҳловчилари кейинги кунлар ва ҳафталарда Сурия ва умуман минтақадаги вазиятдан нимани кутиш мумкинлигини таҳлил қилишди.
Россия ва Эрон ўз муаммолари туфайли Асадни ташлаб қўйишди
Ҳюго Бачега, BBC’нинг Сурия-Туркия чегарасидаги мухбири
Ҳозирда Сурия учун бурилиш палласи. Асад 2000 йилда, мамлакатни 29 йил давомида темир мушт билан бошқарган отаси Ҳафизнинг ўлимидан кейин ҳокимиятга келганди.
Кичик Асад қаттиқ назорат остидаги ва репрессив сиёсий тузилмани мерос қилиб олди, унда мухолифатга ўрин йўқ эди.
Гарчи дастлаб Башар Асад бошқача ҳукмдор — нисбатан очиқ ва у қадар шафқатсиз бўлмаган бўлиши мумкинлигига умид билдирилганди. Аммо бу умидлар тезда сароб бўлиб чиқди.
Асад хотираларда 2011 йилда ўз режимига қарши намойишларни шафқатсиз ботирган шахс сифатида қолади, бу мамлакатда бир ярим миллиондан ортиқ киши ҳалок бўлишига ва олти миллион киши қочқинларга айланишига сабаб бўлган фуқаролик урушини бошлаб берганди.
Асад Россия ва Эрон кўмагида исённи бостирди ҳамда ҳокимиятини сақлаб қолди. Москва кучли авиациясини ишга солди, Теҳрон Сурияга ҳарбий маслаҳатчиларини юборди, унинг таъсиридаги «Ҳизбуллоҳ» эса яхши тайёргарликка эга қўшини билан ҳарбий ҳаракатларда иштирок этди.
Аммо бу сафар бундай қўллаб-қувватлов бўлмади. Иттифоқчилари ўз муаммолари туфайли Асадни ташлаб қўйишди. Уларнинг ёрдамисиз Сурия қўшини «Ҳайъат Таҳрир аш-Шом» етакчилигидаги исёнчиларни тўхтатишни уддалай олмади, қаердадир буни шунчаки истамади.
Ноябр ойи охирида исёнчилар мамлакатдаги энг йирик иккинчи шаҳар Ҳалабни деярли қаршиликсиз эгаллашди. Кейин Ҳама ҳам уларнинг назоратига ўтди, бир неча кун ўтиб муҳим марказ — Ҳомсга исёнчилар қўшини кириб келди. Шу тариқа, Дамашқ яккаланиб қолди ва бир неча соат ўтиб мухолифатчилар пойтахтни ҳам эгаллашди.
Асадлар оиласининг эллик йилдан ошиқ вақт давом этган бошқаруви даври якунланиши минтақадаги кучлар мувозанатини ҳам ўзгартиради.
Эроннинг таъсирига яна бир кучли зарба берилди. Чунки Сурия Асад даврида эронликлар ва «Ҳизбуллоҳ» ўртасида ушбу гуруҳга қурол ва ўқ-дори етказиб беришда муҳим рол ўйнаган.
«Ҳизбуллоҳ"нинг ўзи Исроил билан урушда ҳолдан тойган ва унинг келажаги туман ичида қолган. Эрон томонидан қўлланувчи яна бир гуруҳ — Ямандаги ҳусийчилар — бир неча бор авиазарбаларга дучор бўлди.
Бу гуруҳларнинг бари, шунингдек, Ироқдаги айирмачилар ҳамда Ғазодаги Ҳамас Теҳрон «қаршилик ўқи» деб атаган умумийликни англатарди, аммо энди унга жиддий зарар етди.
Эрон экзистенциал деб қараладиган Исроилдагилар минтақанинг янги картинасидан хурсанд бўлишади.
Кўпчилик бу юриш Туркиянинг ёрдамисиз амалга ошмасди, деб ҳисобламоқда. Туркия чиндан ҳам Суриядаги айрим гуруҳларни қўллаб-қувватласада, «Ҳайъат Таҳрир аш-Шом» билан алоқаси борлигини рад этади.
Аммо Асад бундай музокаралардан бош тортиб келганди. Сурияда кўпчилик Асад кетганидан хурсанд.
Аммо буёғига нима бўлади? «Ҳайъат Таҳрир аш-Шом» илдизлари «Ал-Қоида"га бориб тақалади, гуруҳ ўтмишда анча шафқатсиз ҳаракатларни амалга оширган.
Сўнгги йилларда бу гуруҳ ўзини миллатчилар ташкилоти сифатида тақдим этишга уринмоқда ва уларнинг сўнгги баёнотлари дипломатик ва муросасоз янграмоқда.
Аммо бу кўпчиликни хотиржам қила олмайди, чунки ҲТШ режим ағдарилганидан кейин нима қилмоқчи экани аниқ эмас.
Шу билан бир вақтда, кескин ўзгаришлар Суриядаги ҳокимиятда хавфли бўшлиқ юзага келтириши мумкин, бу охир-оқибат хаос ва янада кўпроқ зўравонликларга элтади.
манба:zamin.uz
Россия ва Эрон ўз муаммолари туфайли Асадни ташлаб қўйишди
Ҳюго Бачега, BBC’нинг Сурия-Туркия чегарасидаги мухбири
Ҳозирда Сурия учун бурилиш палласи. Асад 2000 йилда, мамлакатни 29 йил давомида темир мушт билан бошқарган отаси Ҳафизнинг ўлимидан кейин ҳокимиятга келганди.
Кичик Асад қаттиқ назорат остидаги ва репрессив сиёсий тузилмани мерос қилиб олди, унда мухолифатга ўрин йўқ эди.
Гарчи дастлаб Башар Асад бошқача ҳукмдор — нисбатан очиқ ва у қадар шафқатсиз бўлмаган бўлиши мумкинлигига умид билдирилганди. Аммо бу умидлар тезда сароб бўлиб чиқди.
Асад хотираларда 2011 йилда ўз режимига қарши намойишларни шафқатсиз ботирган шахс сифатида қолади, бу мамлакатда бир ярим миллиондан ортиқ киши ҳалок бўлишига ва олти миллион киши қочқинларга айланишига сабаб бўлган фуқаролик урушини бошлаб берганди.
Асад Россия ва Эрон кўмагида исённи бостирди ҳамда ҳокимиятини сақлаб қолди. Москва кучли авиациясини ишга солди, Теҳрон Сурияга ҳарбий маслаҳатчиларини юборди, унинг таъсиридаги «Ҳизбуллоҳ» эса яхши тайёргарликка эга қўшини билан ҳарбий ҳаракатларда иштирок этди.
Аммо бу сафар бундай қўллаб-қувватлов бўлмади. Иттифоқчилари ўз муаммолари туфайли Асадни ташлаб қўйишди. Уларнинг ёрдамисиз Сурия қўшини «Ҳайъат Таҳрир аш-Шом» етакчилигидаги исёнчиларни тўхтатишни уддалай олмади, қаердадир буни шунчаки истамади.
Ноябр ойи охирида исёнчилар мамлакатдаги энг йирик иккинчи шаҳар Ҳалабни деярли қаршиликсиз эгаллашди. Кейин Ҳама ҳам уларнинг назоратига ўтди, бир неча кун ўтиб муҳим марказ — Ҳомсга исёнчилар қўшини кириб келди. Шу тариқа, Дамашқ яккаланиб қолди ва бир неча соат ўтиб мухолифатчилар пойтахтни ҳам эгаллашди.
Асадлар оиласининг эллик йилдан ошиқ вақт давом этган бошқаруви даври якунланиши минтақадаги кучлар мувозанатини ҳам ўзгартиради.
Эроннинг таъсирига яна бир кучли зарба берилди. Чунки Сурия Асад даврида эронликлар ва «Ҳизбуллоҳ» ўртасида ушбу гуруҳга қурол ва ўқ-дори етказиб беришда муҳим рол ўйнаган.
«Ҳизбуллоҳ"нинг ўзи Исроил билан урушда ҳолдан тойган ва унинг келажаги туман ичида қолган. Эрон томонидан қўлланувчи яна бир гуруҳ — Ямандаги ҳусийчилар — бир неча бор авиазарбаларга дучор бўлди.
Бу гуруҳларнинг бари, шунингдек, Ироқдаги айирмачилар ҳамда Ғазодаги Ҳамас Теҳрон «қаршилик ўқи» деб атаган умумийликни англатарди, аммо энди унга жиддий зарар етди.
Эрон экзистенциал деб қараладиган Исроилдагилар минтақанинг янги картинасидан хурсанд бўлишади.
Кўпчилик бу юриш Туркиянинг ёрдамисиз амалга ошмасди, деб ҳисобламоқда. Туркия чиндан ҳам Суриядаги айрим гуруҳларни қўллаб-қувватласада, «Ҳайъат Таҳрир аш-Шом» билан алоқаси борлигини рад этади.
Сўнгги вақтларда Ражаб Тоййиб Эрдўған Асад можарога суриялик қочқинлар уйига қайтишига имкон берадиган дипломатик ечим топишга қаратилган музокараларга киришишини истаганди. Чунки улардан уч миллиондан ортиғи Туркия ҳудудида бўлиб турибди, бу эса маҳаллий аҳоли учун жуда нозик масала.
Аммо Асад бундай музокаралардан бош тортиб келганди. Сурияда кўпчилик Асад кетганидан хурсанд.
Аммо буёғига нима бўлади? «Ҳайъат Таҳрир аш-Шом» илдизлари «Ал-Қоида"га бориб тақалади, гуруҳ ўтмишда анча шафқатсиз ҳаракатларни амалга оширган.
Сўнгги йилларда бу гуруҳ ўзини миллатчилар ташкилоти сифатида тақдим этишга уринмоқда ва уларнинг сўнгги баёнотлари дипломатик ва муросасоз янграмоқда.
Аммо бу кўпчиликни хотиржам қила олмайди, чунки ҲТШ режим ағдарилганидан кейин нима қилмоқчи экани аниқ эмас.
Шу билан бир вақтда, кескин ўзгаришлар Суриядаги ҳокимиятда хавфли бўшлиқ юзага келтириши мумкин, бу охир-оқибат хаос ва янада кўпроқ зўравонликларга элтади.
манба:zamin.uz
Комментарии (0)