АҲАМИЯТИ СИЁСИЮ ИҚТИСОДИИ НБО «РОҒУН» БАРОИ ОСИЁИ МАРКАЗӢ

Дар Рӯзи Истиқлолияти Ҷумҳурии Тоҷикистон, 9 сентябри соли 2019, маросими ба кор даровардани агрегати дуюми НБО ««Роғун»», объекти стратегии мамлакат баргузор гардид. Тақрибан як сол қабл, 16 ноябри соли 2018, дар ин чорабинии бошукӯҳи дорои аҳамияти махсус, ки ташаббускораш Президенти Ҷумҳурии Тоҷикистон, Пешвои миллат Эмомалӣ Раҳмон аст, сохтмончиёни лоиҳаи гидроэнергетикӣ ва сокинони мамлакат, меҳмонони сершумори хориҷӣ, намояндагони созмонҳои байналмилалӣ ва рӯзноманигорон аз агентиҳои бонуфузи иттилоотии хориҷи дуру наздик бевосита иштирок намуданд. Ба туфайли кори агрегати якуми НБО-и «Роғун» сокинони Ҷумҳурии Тоҷикистон соли гузашта ва имсол муттасил барқ ва гармӣ доштанд. Бо мавриди истифода қарор гирифтани агрегати дуюм иқтидори НБО «Роғун» чандин маротиба афзуд.
Имрӯз ба ҳама маълум гардид, ки «НБО «Роғун» танҳо як иншооти энергетикӣ нест, ин, пеш аз ҳама, ифтихори муҳандисӣ, музаффарияти технологияи муосир, тафаккури муҳандисӣ ва меҳнати инсонӣ мебошад».
Об сарвати бебаҳои инсоният, ҳаёт ва шукуфоии он мебошад. Президенти Ҷумҳурии Тоҷикистон Эмомалӣ Раҳмон мушкилоти истифодаи об дар минтақаи Осиёи Марказӣ ва ҷаҳон, роҳҳои истифодаи оқилонаи иқтидори обиву энергетикии Тоҷикистонро муҳокима намуда,  борҳо изҳор дошт, ки ҷумҳурӣ ҳеҷ гоҳ лоиҳаҳоеро, ки бар зарари ҷониби дигар бошад, амалӣ намекунад ва изҳори итминон менамояд, ки масъалаҳои об дар Осиёи Марказӣ тавассути ҳамкорӣ ва ҳамдигарфаҳмӣ ҳалли худро меёбанд. Дар сатҳи олӣ борҳо таъкид карда шуд, ки Тоҷикистон кишвари дар болооб қарордошта буда, нисбат ба уҳдадориҳои худ ҷиддӣ рафтор намуда, на дар гузашта, на ҳоло ва на дар оянда, яъне ҳеҷ гоҳ ҷараёни обро ба кишварҳои ҳамсоя дар дарёҳои поёноб маҳдуд накардааст ва намекунад. Талабот ба об дар Тоҷикистон 15% аз маҷрои Амударёро ташкил медиҳад. Воқеан, Ҷумҳурии Тоҷикистон танҳо аз 10 то 11% -ро истифода мебарад ва ҳамон меъёр ҳам пас аз ба истифода додани НБО «Роғун» боқӣ хоҳад монд. Азбаски Тоҷикистон мамлакати кӯҳистон аст ва минтақаҳои обёришаванда бинобар шароити ландшафт зиёд намешаванд, обҳои «Роғун» танҳо дар гидроэнергетика (яъне обистифодабарӣ) истифода мешаванд, на барои обёрӣ (ҳамчун истеъмоли об). 
Ёдовар мешавем, ки лоиҳаи сохтмони НБО дар солҳои ИҶШС таҳия шуда буд. Сохтмон охирҳои солҳои 1970-ум оғоз ёфт, аммо пас аз пошхӯрии ИҶШС кор то соли 2008 ба таври доимӣ боздошта шуд. Ҷанги шаҳрвандӣ татбиқи лоиҳаи бузургтаринро ба таъхир андохт.
Аввалин лоиҳаи техникӣ соли 1974 тасдиқ шуда бошад ҳам, ба омӯхтани майдон ва корҳои омодагӣ мутахассисон хеле пештар оғоз карда буданд.
Танҳо дар марҳилаи аввал зиёда аз 300 корхонаи ҷумҳуриҳои шӯравӣ дар лоиҳа ширкат варзиданд. Муҳандисон, лоиҳакашон ва сохтмончиёни беҳтарин аз тамоми кишварҳои Иттиҳоди Шӯравӣ дар макони НБО-и ояндаи «Роғун» кор мекарданд.
Пас аз ба даст овардани истиқлолият, Тоҷикистон аз лоиҳаи неругоҳ даст накашид. Сохтмони фаъолона пас аз хотимаи ҷанги шаҳрвандӣ дар доираи барқарорсозии иқтисодиёт идома ёфт.
Неругоҳи пуриқтидортарин дар минтақа аз 6 агрегат иборат хоҳад буд, ки пас аз ба истифода додан солона 17 миллиард кВт / соат барқ тавлид хоҳад кард. Ин, ба гуфтаи коршиносон, на танҳо Тоҷикистон, балки Покистон ва Афғонистонро низ бо неруи барқи арзон таъмин менамояд.
Ҳамзамон, дар сурати ба анҷом расидани сохтмони НБО, миқдори зиёди неруи барқ дар ҳадди охир содир карда мешавад, ки ба гуфтаи S&P, метавонад ба нишондиҳандаҳои макроиқтисодии мамлакат дар маҷмӯъ таъсири мусбат расонад. Пас аз ба кор даровардани ҳамаи шаш агрегат, НБО «Роғун» бо иқтидори 3600 мегаватт (зиёда аз 17 миллиард кВт / соат) ба бузургтарин неругоҳи барқи обии минтақаи Осиёи Марказӣ табдил меёбад. Баъди анҷоми сохтмон, сарбанди НБО «Роғун» баландтарин дар ҷаҳон хоҳад буд. Сарбанд бояд ба баландии 335 метр расад. Дар назар аст, ки лоиҳаи пурраи сохтмони шаш агрегат то соли 2024 ба анҷом расонида шавад.
Директор оид ба масъалаҳои истеҳсолии ҶСК «НБО Роғун» Анвар Раҳмонов дар суҳбат бо Радиои Озодӣ гуфт, ки бо ба кор андохтани ду агрегат НБО метавонад тавассути ду хати барқи баландшиддати 220 кВ ба шабакаи ягонаи энергетикии мамлакат ва шаш хати баландшиддати 500 кВ ба кишварҳои ҳамсоя неруи барқ интиқол диҳад. 
Ба гуфтаи ӯ, дар оянда ба нақша гирифтани боз чор хатти баландшиддат барои содироти барқ на танҳо ба Ӯзбекистон ва Афғонистон, балки ба Покистон низ пешбинӣ шудааст.
Ҳоло Тоҷикистон ба кишварҳои ҳамҷавори Ӯзбекистон ва Афғонистон дар фасли тобистон бо нархи 40 дирам (4 сент) барои ҳар киловатт неруи барқ интиқол медиҳад. Тоҷикистон дар шашмоҳаи аввали соли 2019 ба Афғонистон тақрибан 1 миллиард кВт/соат неруи барқ интиқол додааст ва интизор меравад то охири сол 1,5 миллиард кВт / соат неруи барқ интиқол дода шавад. Бо ба кор даровардани агрегати дуюм, неруи барқи тавлидшуда барои таъминоти мунтазами аҳолии кишвар кофӣ хоҳад буд.
Мавқеи Тоҷикистонро оид ба масъалаҳои об, аз ҷумла дар масъалаи НБО «Роғун» Иттиҳоди Аврупо якдилона дастгирӣ менамояд, ки намояндагони он бехатарии неругоҳи «Роғун», зарурат ва манфиати онро расман тасдиқ кардаанд, зеро қаблан “Тоҷикистон дар ҳолати буҳрони энергетикӣ қарор дошт”. Инро сармоягузориҳои Бонки Аврупо дар шакли қарзи аввал ва грант ба маблағи 21 миллион доллар барои рушди бахши энергетика тасдиқ мекунанд. Илова бар ин, вакилони Парлумони Аврупо иброз доштанд, ки бунёди НБО «Роғун» метавонад дар мубориза бар зидди терроризми байналмилалӣ хидмат кунад: "Камбизоатӣ террор ва  ҷойҳои кориро барои афғонҳо, покистониҳо, шаҳрвандони кишварҳои Осиёи Марказӣ тавлид мекунад, ҳалли мушкилоти иқтисодии онҳо метавонад таъсири рехтани обро ба осиёби терроризм боздорад ва дар ин масъала, арзиши манфиатҳои «Роғун» даҳҳо маротиба боло меравад".
Сенати Иёлоти Муттаҳидаи Амрико инчунин лоиҳаи «Роғун»-ро "саривақтӣ" номида, ба идораи самараноки об дар Осиёи Марказӣ даъват намуд.
Аз рӯзҳои аввал ҷониби Россия лоиҳаи НБО «Роғун» ва эҳёи сохтмони онро дастгирӣ кард. Дар марҳилаи аввали сохтмон намояндаи расмии Вазорати корҳои хориҷии Россия Александр Лукашевич изҳор дошт: "Россия ҷонибдори он аст, ки лоиҳаҳои марбут ба истифодаи об дар минтақаи наздик ба мо, "майдон" барои ҳамкории умумиминтақавӣ бошанд".
Раиси Палатаи қонунбарори Олий Маҷлиси Ӯзбекистон Нурдинҷон Исмоилов, ки дар он рӯзҳо бо сафари расмӣ дар Душанбе қарор дошт, аҳамияти бузурги НБО «Роғун»-ро барои кишварҳои минтақа тасдиқ кард. Ӯ Президенти Ҷумҳурии Тоҷикистон Эмомалӣ Раҳмон ва тамоми мардуми Тоҷикистонро бо рӯйдоди ба истифода додани агрегати якуми НБО «Роғун» самимона табрик намуда, изҳор дошт: "Ман аз муваффақона ба кор андохтани ин иншооти азим мафтунам, ин рӯйдод дар таърихи навини Тоҷикистон сабт хоҳад шуд ва татбиқи ин лоиҳа на танҳо барои мардуми Тоҷикистон, балки инчунин барои тамоми мардуми минтақаи Осиёи Марказӣ муҳим аст. Ин лоиҳаи беназир ба шарофати Шумо, муҳтарам Эмомалӣ Раҳмон, азми устувор, матонат ва сиёсати дурбинонаи Шумо амалӣ гардид".
Муносибати мусбати хешро нисбат ба бунёди НБО «Роғун» дар маросими тантанавӣ ба ифтихори ба кор даромадани агрегати якум бисёре аз меҳмонон, аз ҷумла ноиби президенти Бонки ҷаҳонӣ оид ба минтақаи Аврупо ва Осиёи Марказӣ Сирил Мюллер бо суханони табрикӣ иброз доштанд. Ӯ, аз ҷумла зикр кард, ки НБО «Роғун» як марҳилаи муҳим барои бахши энергетикии Тоҷикистон хоҳад буд, зеро он метавонад барои мардуми Тоҷикистон сатҳи баландтари некӯаҳволӣ ва шукуфоиро таъмин намояд. Меҳмони олиқадр, аз ҷумла гуфт: "НБО «Роғун» метавонад барои аҳолии Тоҷикистон манбаи неруи барқи зарурӣ, арзон, барқароршаванда ва боэътимод гардад. Роғун инчунин метавонад манбаи муҳими содироти неруи барқ бошад, ки даромад аз он ба сармоягузории дигар сармояи муҳими инсонӣ ва дар навбати худ ба дигаргун сохтани иқтисодиёти Тоҷикистон ва таҳкурсии ояндаи шукуфон кумак мекунад".
Муовини вазири корҳои хориҷии Италия Манлиоди Стефано инчунин ба кори анҷомдодашуда баҳои баланд дода, изҳор дошт, ки бо ба истифода додани агрегати якуми НБО «Роғун» аҳолии кишвар дар ҳама фасли сол бо неруи барқ таъмин мегарданд ва фаъолияти корхонаҳои истеҳсолии саноатӣ дар шаҳрҳо ва минтақаҳои мамлакат  такони нав гирифта, иқтидори истеҳсолии Тоҷикистони соҳибистиқлол дар самти маҳсулоти рақобатпазир ва барои содирот нигаронидашуда боз ҳам афзоиш хоҳад ёфт.
НБО «Роғун»-и бунёдшаванда на танҳо ба эҳтиёҷоти энергетикии Ҷумҳурии Тоҷикистон ва аҳолии нуҳмиллионаи он, балки ба содироти неруи барқи арзон ба кишварҳои СҲШ мусоидат мекунад: Афғонистон, Покистон, Ҳиндустон ва Чин. Ба анҷом расидани НБО «Роғун» ва дар баробари ин, дигар лоиҳаҳои гидроэнергетикӣ ба Тоҷикистон имконият медиҳанд, ки содироти неруи барқро ба миқдори то 4 ҳазор МВт дар як сол татбиқ намояд. Яъне неру ва оби «Роғун» ба пешрафти на танҳо Тоҷикистон, балки тамоми минтақа мусоидат хоҳад кард. Аз ҷумла, тавре ки дар боло зикр гардид, дар эҳёи иҷтимоию иқтисодӣ, саноатӣ ва кишоварзии Афғонистон кумаки назаррас расонида мешавад: рафъи камбизоатӣ ва баланд бардоштани сатҳи зиндагии афғонҳо ягона алтернатива дар мубориза бар зидди терроризм, экстремизм ва гардиши ғайриқонунии маводи мухаддир аст.
Аксари мутахассисон, коршиносон, иқтисодшиносон ва сиёсатмадорон ба ниҳоят муҳим будани НБО «Роғун» муътақиданд. Масалан, кормандони соҳаи энергетика ва об ҳам дар Тоҷикистон ва ҳам дар Ӯзбекистон аҳамият ва манфиатҳои ин лоиҳаро хуб медонанд. Анҷоми сохтмони он на танҳо ба Тоҷикистон, Афғонистон, Покистон, Ҳиндустон, Чин, балки ба дигар ҳамсояҳои наздиктарин - Ӯзбекистон ва Туркманистон низ манфиати назаррас хоҳад овард. Ин неруи барқи арзон хоҳад буд, ки ин кишварҳо барои харидани онҳо омодаанд. Ба гуфти олимон, пас аз бунёди сарбанди «Роғун», Ӯзбакистон ва Туркманистон ҳамасола метавонанд 6 километри мукааб об гиранд, ки барои рушди 300 ҳазор га кофӣ хоҳад буд. Чунин ҳаҷми об метавонад ба хушкшавии баҳри Арал кумак расонад, моҳияти пештараи моҳипарварӣ ва нақлиётро барқарор кунад, муҳимтар аз ҳама, системаи экологиро эҳё кунад ва бинобар ин вазъи иҷтимоӣ ва саломатии минтақаро беҳтар созад.
Таҳқиқоти Бонки ҷаҳонӣ қобилияти ҳаётӣ ва дарозумрии сарбанди «Роғун»-ро дар шароити муайян тасдиқ мекунанд. Иҷрои дурусти ин иншооти гидротехникӣ бо ба кор андохтани тамоми иқтидорҳо метавонад барои Тоҷикистон ва ҳам кишварҳои поёноб манфиатҳои бештар биёрад. Таҳлили иқтисодӣ нишон медиҳад, ки лоиҳа аз ҷиҳати иқтисодӣ муфид ва даромаднок аст. Таҳқиқот нишон медиҳанд, ки ҳам Тоҷикистон ва ҳам кишварҳои поёноб метавонанд аз низоми муштараки истифодаи сарбанди НБО «Роғун» истифода баранд. Манфиатҳои умумиро дар шароити гуногуни кор метавон зиёд кард ва роҳҳои бештари мубодила миёни бахшҳо ва кишварҳо вуҷуд доранд. Инчунин дар ҳама шароит сарбанди НБО «Роғун» барои кишварҳои наздисоҳилӣ дар самти таҳияи механизмҳои иловагии институтсионалӣ - ҳам уҳдадориҳои ҳуқуқии байналмилалӣ, ҳам кафолати молиявӣ ва ҳам дигар манфиатҳо бе баҳс манфиатовар аст.
Маҳз НБО «Роғун» имкон медиҳад, ки амнияти таъминоти барқ дар Тоҷикистон ба таври назаррас афзоиш дода шавад ва ба истеҳсоли миёнаи тақрибан 30% қувваи барқ барои солҳои 2020-2050 барои қонеъ кардани талабот мусоидат намояд. Ғайр аз ин, пас аз ба истифода додани тамоми иқтидорҳои дар моҳи декабри соли 2024 пешбинишуда, истеҳсоли солонаи ин НБО 17,1 миллиард кВт / соатро ташкил хоҳад дод. Ин имкон медиҳад, ки тамоми ҷумҳурӣ бо барқ таъмин карда шуда, ҳам барои Тоҷикистон ва ҳам ба кишварҳои наздисоҳилии минтақа фоидаи бештар орад.
Лоиҳаи «Роғун» ба ҳалли масъалаи шуғл мусоидат мекунад. Он аллакай сатҳи бекорӣ ва дар натиҷа сатҳи камбизоатиро ба таври назаррас коҳиш додааст. Дар ин ҷо зиёда аз 25 ҳазор бинокорони ихтисосҳои гуногун кор мекунанд, ки 90% онҳо коргарони тоҷик мебошанд. Аммо, сохтмон воқеан байналмилалӣ аст. Агрегати аввал сари вақт ба кор даромад, ки ин шаҳодати он аст, ки Тоҷикистон дар симои мутахассисони маҳаллӣ ва хориҷӣ шарики боэътимодро пайдо намуд. Корҳои сохтмонӣ-васлгарӣ бо ҷалби 67 ташкилоту муассисаҳо, пудратчиёни маъруфи ватанӣ ва хориҷӣ бо истифода аз 3700 мошину механизмҳо анҷом дода мешаванд. Сохтмонро Пажӯҳишгоҳи тадқиқотӣ- илмии "Гидропроект"-и Москва ҳамоҳанг месозад. Зиёда аз 50 ширкат аз Россия, Украина, Беларус, Чин, Германия ва Эрон ба ҳайси пудратчӣ фаъолият мекунанд. Таҷҳизоти барқӣ дар Россия ва Украина истеҳсол карда мешаванд.
Баҳснопазирии асосноккунии экологӣ, бехатарии техникӣ ва иқтисодӣ аз ҷониби коршиносони байналмилалӣ тибқи ҳуҷҷат исбот ва аз ҷониби Бонки ҷаҳонӣ тасдиқ шудааст. Дар гузоришҳои ниҳоии бисёрсаҳифаии БҶ дар сомонаи расмияш, ки 1 сентябри соли 2014 интишор шуданд, НБО «Роғун» марҳилаи муҳим барои бахши энергетикаи Тоҷикистон унвон шудааст.
Барои Тоҷикистон ин як лоиҳаи дарозмуддати стратегист, ки ба манфиати мардумони он ва ҳамсоягон тақрибан давоми 120 сол хидмат мекунад ва то 3600 МВт / соат неруи барқ тавлид менамояд. Илова бар ин, ба шарофати НБО «Роғун» ва навсозии НБО «Норак», Тоҷикистон метавонад пешсафи содиркунандаи неруи барқ дар Осиё гардад, иқтидор ва имкониятҳо барои содироти барқи бештарро ба Афғонистон, Покистон ва Ҳиндустон тавассути лоиҳаи CASA-1000, ки дар он Қирғизистон низ иштирок мекунад, тақвият диҳад ва дар оянда Россия ва Чин метавонанд ҳамроҳ шаванд. Дар дурнамои кӯтоҳ, НБО «Роғун» метавонад барои густариши бозори минтақавии энергетикӣ, ки дигар кишварҳои Осиёи Марказӣ, Ҷанубӣ ва Шарқиро фаро мегирад, асос шуда, ба ҳамкории кишварҳои ҳамсоя дар соҳаи захираҳои об дар сатҳи тамоми ҳавзаи Амударё мусоидат кунад.
Барои тамоми кишварҳо- ин рӯйдоди муҳим аст, на танҳо барои он ки яке аз бузургтарин неругоҳҳои барқи обии ҷаҳон ба истифода дода шуд. Ин ҷо пирӯзии маънавӣ муҳимтар аст, зеро сохтмони дарозмуддат, ки солҳои 70-ум оғоз ёфтааст, ниҳоят ба натиҷаҳои аввалини муваффақият ноил шуд. Неругоҳи барқи обии «Роғун» аллакай дар минтақа ва ҷаҳон бузургтарин ба ҳисоб меравад, ки хусусиятҳои техникии он дар андоза ва миқёс ба ваҷдоварандаянд. Ифтитоҳи он дар таърихи нави Тоҷикистон сабт шудааст ва татбиқи ниҳоии ин лоиҳа на танҳо барои мардуми Тоҷикистон, балки барои тамоми мардуми минтақа низ муҳим аст.
Семен Золов,
шореҳи иқтисодии ташкилоти ҷамъиятии
"Modern industry".

Манбаъ - ЦентрАзия