Буҳрон дар пеш аст: Пас аз коронавирус иқтисоди Тоҷикистонро чӣ интизор аст?

Бонки Осиёии Рушд дар гузориши ахири худ, таъкид кардааст, ки сирояти коронавирус ва оқибати он ба иқтисоди Чин ва Русия, ки шарикони асосии иқтисодии Тоҷикистон ба ҳисоб мераванд, боиси беқурбшавии пули миллии тоҷикӣ шуда,  сатҳи тавварум боло хоҳад рафт.

Барои мисол қабл аз пайдоиши коронавирус дар Чин ва Русия 1 доллари амрикои дар бозори дохилии кишвар баробар ба 9,8 сомонӣ буд. Имрӯз арзиши 1 доллар дар бонкҳои Тоҷикистон ба 10,24 сомонӣ баробар шудааст, аммо дар бозори сиёҳи кишвар аз ин ҳам бештар аст. Барои мисол 1 доллар дар бозори сиёҳ ба 15 сомонӣ муомила мешавад.

Болоравии нархи доллар боиси болоравӣ қимати коло ва маводи ғизоӣ дар бозорҳои Тоҷикистон шудааст.

Дар ҳоле, ки Мақомоти Тоҷикистон дар аввали сол сатҳи тавваруми солонаро дар сатҳи 6 дарсад пешбинӣ карда буданд.

Бино бар ҳисоботи Бонки Осиёии Рушд болоравии сатҳи таваррум боиси коҳиши сарозершудани сармояҳои хориҷӣ ба иқтисодӣ Тоҷикистон мешавад. 

Ҳамзамон ба гуфтаи ҳамин бонк сармояҳои давлатӣ дар иҷрои барномаҳо дар Тоҷикистон низ коҳиш хоҳанд ёфт.

Иллати дигари таъсири КОВИД-19 ба иқтисоди Тоҷикистон ин аст, ки муҳоҷирони меҳнатӣ, ки ҳоло дар қарантина дар Русия қарор доранд, имкони интиқоли пул ба Тоҷикистонро аз даст доданд. Дар оянда имкон дорад Русия дар мавриди қавонини муҳоҷират таҷдиди назар кунад ва аксарияти муҳоҷирони тоҷик имкони кор дар Русияро аз даст диҳанд.

Коронавирус ба иқтисод алкай таъсир кард

Бонки Осиёии Рушд дар гузориши ахири худ таъкид кардааст, ки коронавирус дар ҳоли ҳозир иқтисоди Тоҷикистонро ба ҳам задааст.

Ба гуфтаи ин бонк,  дар ҳоли ҳозир, дар бахши савдо ва беҳдошт дар ҷумҳурӣ мушкилиҳои ҷиддӣ пеш омадааст. Дар ҳоле, ки даромад аз соҳаи сайёҳӣ ва муҳоҷирони меҳнатӣ анқариб ба сифр фаромада, ё ночиз шудааст, оидоти Тоҷикистон ба маротиб коҳиш ёфтааст.

Тоҷикистон кишварест, ки аз 70 то 90 дарсади бархе аз колоҳои ниёзи мардум, ғизо ва маводи сӯхтро аз кишварҳои хориҷӣ, аз ҷумла Русия, Чин ва Қазоқистон ворид мекунад.

Ин ҳам дар ҳолест, ки буҷети Тоҷикистон, ба гуфти ҳамин бонк, ба мушкил рӯ ба рӯ мешавад.

Бино ба гузориши Бонки Осиёии Рушд, Тоҷикистон дар оянда дар ҷамъоварии андоз, ки яке аз сарчашмаҳои асосии даромади буҷети  ҷумҳурӣ ба ҳисоб меояд, низ ба мушкил рӯ ба рӯ хоҳад шуд. Ин ҳам дар ҳолест, ки ба гуфтаи ҳамин бонк, ҷамъоварии андоз дар Тоҷикистон ду баробар нисбат ба кишварҳои рӯ ба тараққӣ аз меъёр зиёд аст ва Тоҷикистонро зарур аст, дар низоми андозбандӣ ислоҳоти ҷиддӣ роҳандозӣ намояд.

Роҳандозии ислоҳот дар соҳаи андозбандӣ боиси сарозер шудани сармояҳои хориҷӣ ба ин кишвар мешавад.

Ба гуфтаи коршинорсони ҳамин бонк, Тоҷикистонро зарур аст, сарчашмаҳои дигари даромади буҷетро низ пайдо намояд.

Ҳоҷимуҳаммад Умаров, доктори улуми иқтисодӣ дар суҳбат бо Sputnik Тоҷикистон гуфт, ки Тоҷикистон ҷуз роҳандозии ислоҳот дар бахши иқтисод ва андоз роҳи дигаре барои пур кардани буҷет ва рушди иқтисод надорад.

Ба гуфтаи вай, давлат ин ислоҳотро чӣ гуна амалӣ мекунад, ин масъалаи дигар аст.

Бонки Осиёии рушд низ гуфтааст, ки ислоҳот дар бахши андозбандӣ бояд тарзе сурат бигирад, ки барои сармоягузорони хориҷӣ ҷолиб бошад. Манзури ин бонк ва коршиносон ин аст, ки давлат бояд ба корхонаҳо ва тоҷироне имтиёз қоил шавад, ки фаъолияти онҳо барои давлат ва рушди иқтисод судманд бошад на инки ба нафарон ва корхонаҳое, ки ба роҳбарони он ба давлат наздик бошанд. Вобаста ба ин ба гуфтаи коршиносони бонк фишори давлат ба корхонаҳо ва тоҷирони инфиродӣ камтар шавад.

Коршиносони Бонки осиёии рушд дар гузориши худ таъкид карданд, ки дар соли ҷорӣ рушди ММД-и Тоҷикистон то 5,5 дарсад поин хоҳад омад,  дар ҳоле, ки қаблан Саидмурод Зайниддинзода, роҳбари маркази тадқиқоти вазорати рушди иқтисод ва савдои Тоҷикистон гуфта буд, ки ҳаҷми рушди ММД дар соли ҷорӣ 8 дарсадро ташкил хоҳад дод.

Рушд бидуни пешрафт

Ба гуфтаи, Зулфиқори Исмоилён, коршиноси масоили иқтисодӣ арқоми ироакардаи давлат дар мавриди рушди иқтисоди ин кишвар аз воқеъият дур аст.

Барои мисол ба гуфтаи вай, давлати Тоҷикистон ҳамасола рушди иқтисоди ин кишварро аз 5 то 7 дарсад мешуморад. Агар Тоҷикистон дар чанд соли ахир то 7 дарсад рушд медошт давлат дар ин шабу рӯз ба мушкили камбуди пул рӯ ба рӯ намешуд.

Вай тахмин мезанад, ки арқоми ироакардаи давлат сатҳи ва то ҷое то 50 дарсад воқеъият надорад.

Ба гуфтаи оқои Исмоилён оморе, ки дар бораи рушд ҷамъоварӣ мешавад воқеъият надорад ва Эмомалӣ Раҳмон, раисҷумҳури ин кишвар борҳо дар ҷаласаҳо дар ин бора таъкид карда буд.

Ба гуфтаи оқои Исмоилён кишваре, ки ҳамасола 7 дарсад рушд дорад пардохтпазир аст ва ҳамасола ҳаҷми қарзи хориҷии он коҳиш меёбад. Аммо дар Тоҷикистон ин раванд баракс аст. Қарзи хориҷии Тоҷикистон ҳамасола афзоиш меёбад ва ҳоло ба 2,8 миллиар доллар расидааст, ки 35,8 дарсади ММД-и кишварро ташкил медиҳад.

Тибқи иттилои мақомоти Тоҷикистон давоми панҷ соли оянда ҷумҳурӣ бояд то 40 дарсади қарзи гирифтаашро пардохт намояд.

Тибқи иттилои маълумоти расмӣ қарздиҳандаи аслии Тоҷикистон “Эксимбонк”-и Чин мебошад, ки 54,1 дарсади қарзҳои хориҷӣ ва ҳудуди 80 дарсади қарзҳои дуҷониба бо ин кишварро ташкил медиҳад.

Ин ҳам дар ҳолест, ки бархе аз кишварҳои хоириҷӣ ва созмонҳои байналмилалӣ аз қарз додан ба Тоҷикистон худдорӣ кардаанд.  Модоме, ки Тоҷикистон ҳамасола рушди 7 дарсадӣ дорад ин кишвар пардохтпазир ҳисоб мешавад ва созмонҳои сармоягузор ҳақ надоранд аз додани қарз ба Тоҷикистон саркашӣ кунанд.

Ба гуфтаи коршиносон созмонҳои сармоягузори хориҷӣ вазъи воқеии иқтисоди Тоҷикистонро хуб эҳсос мекунанд ва медонанд, ки қариб 80 дарсади даромади буҷети Тоҷикистон аз ҷамъоварии андоз ва оидоти гумруки аст.

Боэътимодии рушди иқтисоди кишвар аз истеҳсолот ва содироти коло ба бозори берунь аст на аз ҷамоварии андоз ва ҷарима.

Бонки Осиёии рушд дар гузориши ахири худ гуфтааст, ки таъсири паҳншавии коронавирус дар ҷаҳон ба иқтисоди Тоҷикистон ҳоло таҳлили ҷиддӣ нашудааст ва таъсири он дар оянда метавонад барои ин кишвар миёншикан бошад.