Эрон президентининг ўлимидан ким манфаатдор?

Эрон президенти Иброҳим Раисий ва Эрон ташқи ишлар вазири Ҳусайн Амир Абдуллоҳиённинг самолёт ҳалокатидаги фожиали ўлими АҚШда ишлаб чиқарилган Bell-212 вертолётининг туманга тасодифий «қаттиқ қўниши» деб ҳисоблаш учун жуда кўп саволлар туғдиради.

Эрон президентининг вертолёти 19 май куни Иброҳим Раисийнинг озарбайжонлик ҳамкасби Илҳом Алиев билан биргаликда Эроннинг Шарқий Озарбайжон вилоятида, Табриздан 220 км шимоли-шарқда жойлашган Қиз Қаласи (Qız Qalası) қўшма гидротехника лойиҳасининг очилиш маросимидаги иштирокидан кейин Эрон-Озарбайжон чегарасидан унча узоқ бўлмаган жойда ҳавога кўтарилди.

Президентнинг Bell-212 вертолёти вайроналари 20 май куни эрталаб Теҳрондан 600 км шимоли-ғарбда Ислом инқилоби қўриқчилари корпуси дронлари ва қутқарувчилари томонидан топилган. «Қаттиқ қўниш» майдонида омон қолганлар йўқ. Вертолёт деярли бутунлай ёниб кетган.

Эрон президенти ва ташқи ишлар вазиридан ташқари яна етти нафар йўловчи, жумладан, Шарқий Озарбайжон вилояти губернатори Малик Раҳматий ва Шарқий Озарбайжон олий раҳбарининг вакили ҳалок бўлган. Олдинроқ фалокат сабаблари тоғли ҳудуд ва қалин туман бўлиши мумкин эди (бунга яна қайтамиз).

Аввалроқ Эрон президенти Теҳрон ва Боку ўртасидаги ҳамкорлик рамзи ҳисобланган Қиз Қаласи тўғонида ўтказилган тантанали маросимда Аракс дарёси чегарасидаги қўшма лойиҳа икки давлат халқларига умид бағишлаши ва душманларнинг умидсизлигига сабаб бўлишини айтган. Раисий қўшимча қилди: «Озарбайжондаги ҳар қандай тараққиёт бизнинг тараққиётимиз, икки давлат чегараларидаги ҳар қандай беқарорлик умумий йўқотишдир».

Озарбайжон президенти икки давлат ўртасидаги қўшма транспорт лойиҳалари муҳимлигини таъкидлади: «Шимол-Жануб йўлаги минтақа учун жуда муҳим ҳамда Эрон ва Озарбайжонда темир йўл инфратузилмаси модернизация қилиниши билан у дунёдаги энг муҳим коридорга айланади».

Бу ерда ҳатто муболағанинг сояси ҳам йўқ. Санкт-Петербургдан Мумбай портига (Бомбай) узунлиги 7200 км бўлган «Шимол-Жануб» халқаро транспорт коридори Ҳиндистон, Эрон ва Форс кўрфазининг бошқа давлатларидан Россия ҳудудига (Каспий денгизи орқали), кейинчалик Шимолий ва Ғарбий Европага транзит юк оқимларини жалб қилиш учун яратилмоқда. Санкт-Петербургда 2000 йил 12 сентябрда Россия, Ҳиндистон ва Эрон томонидан имзоланган ҳукуматлараро битим асосида.

«Шимол-Жануб» коридорининг афзалликлари катта қизиқиш уйғотди — Беларусь, Қозоғистон, Ўмон, Тожикистон, Озарбайжон, Арманистон, Сурия, Болгария, Қирғизистон ва Туркия шартномага аллақачон қўшилган. Ғарбда иштирокчи давлатлар суверенитети ва иқтисодиётини мустаҳкамлашга қаратилган бундай лойиҳалар кўпчиликка ёқмайди.

Хавфли тумандаги Bell-212

Иброҳим Раисий Эронда олий раҳнамо Олий диний раҳбари оятуллоҳ Али Хоманеийдан кейин иккинчи муҳим сиёсий шахс эди. Олий раҳбарнинг вориси ҳисобланган. У Эроннинг ШҲТ ва БРИКСга аъзо бўлиши, Россия билан ҳамкорликни мустаҳкамлаш учун кўп иш қилди. Шунингдек, у дунё давлатларини АҚШ долларининг хорловчи гегемонлигидан воз кечишга чақирди.

Ғазо сектори ва Украинадаги ҳарбий можаролар бўйича Теҳроннинг позициясига тўхталмасдан туриб, камситувчи Ғарб «гегемонлари» Евроосиёдаги нуфузли сиёсий етакчи Иброҳим Раисийни йўқ қилиш учун етарлича иқтисодий далилларга эга эди. Шарқда ҳам душманлар етарли бўлган.

Охирги беш йил ичида Эроннинг бир қанча нуфузли сиёсатчилари ва ҳарбий раҳбарлари америкаликлар ва исроилликларнинг терактлари оқибатида ҳалок бўлди.

Раисий вертолёти Эрон, коллектив Ғарб ва Исроил ўртасида юқори ҳарбий-сиёсий кескинлик юзага келган бир пайтда — Исроил мудофаа кучлари (ЦАХАЛ) ва Эрон Ислом инқилоби қўриқчилари корпуси (ЭИИҚК) ракета зарбалари алмашишидан бир ой ўтиб қулаган.

Эрондаги ички сиёсий беқарорлик АҚШ, Исроил ва Европа Иттифоқи учун фойдалидир.

Американинг «Military Watch» журнали чет эл аралашуви эҳтимоли бор деб ҳисоблагани бежиз эмас: «Эрон президентига суиқасд уюштирилгани ҳақидаги миш-мишлар АҚШ Ҳарбий-ҳаво кучларининг C-130 самолётининг минтақага ноодатий етиб келиши билан боғлиқ бўлиб, бу Раисий кетиши билан бир вақтда… Манбаларга кўра, вертолётнинг қулаши учун электрон курашдан фойдаланилган бўлиши мумкин».

Президент Раисий Американинг Bell-212 самолётида учган ва Пентагон самолётнинг авионикаси ва электроникасидан яхши хабардор. Америкада ишлаб чиқарилган самолётларнинг ташқи «тўхтатилиши» эҳтимолини инкор этиб бўлмайди.

F-35 яширин дастурий таъминотига келсак, ташқи тузатишлар имконияти (сунъий йўлдош орқали) ҳатто Қўшма Штатларда ҳам яширилмаган. Қандай бўлмасин, фалокат — «энг бенуқсон хавфсизлик рекордларидан бирига эга бўлган Bell-212 тарихидаги энг кўзга кўрингани».

Тўғридан-тўғри ва билвосита далиллар йиғиндисига асосланиб, «Military Watch» Ғарбнинг Ғарб манфаатларига кўпроқ маъқулроқ позицияга эга бўлган Теҳрон «Оятулла Горбачёв» етакчисини ҳокимиятга келиши учун антиамерикалик Эронни босқичма-босқич «бошини кесиш» мақсадида «кўп ҳаракат"ни амалга ошириш мумкинлиги ҳақида хулоса қилди.

Теҳронда бўлган таниқли халқаро журналист Аббос Жуманинг таъкидлашича, теракт версияси Эрон давлати ва жамиятида энг кўп муҳокама қилинмоқда. Эртами-кечми Эрондаги самолёт ҳалокатининг асл сабаблари аниқланади.

Тоғлар ва туман ҳақида нима дейиш мумкин?

Американинг «Bell Helicopter» компанияси экстремал шароитларда ўз маҳсулотларининг ишончлилигини эълон қилади. Ўн йил олдин Bell вертолётлари бошқа хавфсизлик тизимлари қаторида ерга хавфли яқинлашиш тўғрисида огоҳлатириш тизими (HTAWS) билан жиҳозланган. EVS тизими реал вақт режимида инфрақизил датчиклар, сигналларни қайта ишлаш ва кобинадаги дисплейлардан фойдаланиб, кўринишни яхшилаш, парвоз экипажини ер, учиш-қўниш йўлаклари ва бошқа объектларнинг асл тасвирлари билан таъминлайди. Ҳатто эксплуатация вақтига мослаштирилган бўлса ҳам, президент вертолёти мунтазам равишда техник хизмат кўрсатиш ва модернизациядан ўтказилди ва у, албатта, кинематик «пепелац» эмас эди.

Об-ҳаво шароити ва машинанинг техник ҳолати, албатта, фалокатга олиб келиши мумкин эмас эди.

Bell 212 дастлаб Канада учун ишлаб чиқилган. У турли хил модификацияларда ишлаб чиқарилган, жумладан, HP AH Mk (ҳарбий кўп мақсадли вертолёт), масалан, Британия армияси ҳаво корпусида хизмат қилади. Машина ишончли, 14 тагача йўловчини ташишга мўлжалланган.

Максимал учиш оғирлиги 5080 кг, фойдали юк — 2200 кг дан ортиқ, узунлиги 15,5 м, кенглиги 14,6 м, баландлиги 3,9 м… Bell 212 дунёнинг 13 мамлакатида фойдаланилади. Доим ҳам қуламайди– олдинги иккита офат 2023 (БАА) ва 2018 (Эрон) да қайд этилган.

Иброҳим Раисийнинг самолёт ҳалокатидаги ўлими яқин Шарқда кескинликнинг янги авж олиш эҳтимоли, Жанубий Кавказни беқарорлаштириш, дунёнинг исталган мамлакатидаги номақбул миллий раҳбарларни йўқ қилиш бўйича Америка амалиётининг давом этиши билан хавфли. Яъни, Қўшма Штатларнинг маник истаги ва учинчи жаҳон уруши томон, ўз-ўзини йўқ қилиш томон силжиши.

Россия президенти Владимир Путин 20 май куни Эрон президентининг вафоти муносабати билан ҳамдардлик билдирди ва таъкидлади: «Сайид Иброҳим Раисий бутун ҳаётини Ватанга хизмат қилишга бағишлаган буюк сиёсатчи эди. У ҳақли равишда хорижда ҳам ватандошлари томонидан юксак ҳурмат ва катта обрўга эга эди. У Россиянинг ҳақиқий дўсти сифатида мамлакатларимиз ўртасидаги яхши қўшничилик муносабатларини ривожлантиришга беқиёс шахсий ҳисса қўшди ва уларни стратегик шериклик даражасига олиб чиқиш учун катта саъй-ҳаракатларни амалга оширди».